[Pag. 3]

UNIVERSALA METODO

Universala Metodo esas okaziono por instruktar tam su ipsa kam lernanti en kursi. On povas uzar ol quale lernmetodo o quale sistemala gramatiko. La tota materio esas partigita segun yena maniero:

A = generala, gramatikala reguli; B = pronomo; C = verbo; D = adverbo;
E = prepozicioni; F = konjuncioni; G = afixi (pre- e sufixi).

1ma Leciono

A 1.  Alfabeto e literi
L'alfabeto havas 26 simpla literi:
a,  b,  c,  d,  e,  f,  g,  h,  i,  j,  k,  l,  m,  n,  o,  p,  q,  r,  s,  t,  u,  v,  w,  x,  y,  z,
pluse du digrami ch e sh, e du diftongi au ed eu.

Singla literi pronuncesas per adjunto di la vokalo e a la konsonanto. Do, a, be, ce, de, e, fe, ge, he, edc.

Entote yena regulo valoras por pronuncar la literi: omna literi pronuncesas klare e sonoze; precipue esas evitenda pronuncar kelki quale nazala soni, quale existas en diversa lingui.

Kande du sama literi esas l'un apud l'altra, li pronuncesas quale du singli.

Exemple
ekkurar = ek-kurar, dissendar = dis-sendar, neeleganta = ne-eleganta, alkaliizar = alkali-izar.
 
A 2.  Acentizo
Tri reguli:
  1. Precipua regulo. On acentizas la prelasta silabo di neabrevita vorto.
  2. La infinitivi -ar, -ir, -or havas acento ye la lasta silabo.
  3. Poka vorti finas per du vokali, p.e. io, ia, ie, uo, ua, ue, ui edc.
    1. Se unsilaba, acentez la prelasta vokalo.
    2. Se polisilaba, ne acentez la i od u ma vice, la silabo qua preiras.
Exempli
     Regulo 1: konfuza, monako, monakeyo, neposibla, neposiblajo, quanta, longa, chanja, chanjema, paragrafo, vivo, detachmento, explozivo, shamo, shamoza, expertizo exemplo, equatoro, pako.
  Regulo 2: konsiderar, okupor, perdir, balayar, trovesar, fraudar.
  Regulo 3a: Deo, dio, duo, pia, gluo.
  Regulo 3b: folio, lilio, mentio, Italia, akademio, melodio, linguo, portuo, revuo, precipue.
Por ke on havez helpo kun regulo 3b, esas utila pronuncar:
io = yo, ia = ya, ie = ye, ii = yi, uo = wo, ua = wa, ue = we.
Do ni havas folio = folyo, folii = folyi, Italia = Italya, linguo = lingwo, portuo = portwo, revuo = revwo, vakua = vakwa, precipue = precipwe.
Notez:  La nomo di la dii di la semano esas autonoma vorti, ne derivuri di dio.
Do sundio = sundio (sundyo), anke lundio, mardio, merkurdio, jovdio edc.

[Pag. 4]


A 3.  Separo di la silabi
La silabi di la vorti separesas talmaniere ke la separita silabo komencas per konsonanto. Omna vokalo nemediate dop altro introduktas nova silabo. Ma bl, br, dr, fl, fr, gl, gr, pl, pr, sk, skr, tr, e simila grupi restas segun posibleso kunligata.

Exempli
al-tra, ka-ta-lep-sio, trans-mu-tar, ren-ver-sar, pro-pri-e-ta-ro, sen-su-a-la, sa-tur-dio, mi-nu-ci-o-za, pe-ri-o-do, gla-vi-e-ro, ka-ye-ru-yo, klo-a-ko, no-ta-ri-e-so, reu-ma-tis-mo-za, ne-per-fek-ta, in-sul-tan-ta, ka-rak-te-ri-zi-va, kom-pen-so, kon-tin-gen-to, cha-gre-ni-gar, kon-glo-me-ra-to, pen-si-o-nar, bom-bar-dar, de-part-men-to, dik-ta-to-ro, ex-pan-sar, kon-flik-tar, kon-ster-no, ma-nu-skrip-to, mo-ske-o, per-spek-ti-vo, pro-to-plas-mo, pro-te-stan-ta, pa-tri-mo-n-i-o, pa-ra-fra-zo, pro-ble-mo, kon-struk-tar, es-ka-dro-no, a-stro-lo-go, cir-kum-fle-xo.


A 4.  Genro
Ne existas ula gramatikala genro, nur naturala sexuo.
  1. Vorti qui signifikas kozi, agi o simila objekti, havas la genro neutra.
  2. Relate vorti qui signifikas individuo, sive homo sive animalo, on povas segun bezono dicernar du genri, la maskula e la femina, konforme la naturala sexuo. Sufixi uzebla esis -in- por femina ed -ul- por maskula.
  3. Ma on povas abstenar montrar la sexuo di ta individuo; takaze la genro di ta nocioni esas nedefinita relate gramatikala genro.
A 5.  Artiklo
  1. Existas tri definita artikli.
    1. Unesme, maxim ofte on uzas la. Ol esas nevarianta e ne chanjas por singulara, plurala, maskula, femina od neutra.
    2. Duesme, se pluralo ne montresas per irga moyeno, on uzas le, p.e. le X e le Y, le Borgia, le «Yes» es le «No».
    3. Triesme, por uzar adjektivo sen substantivo por indikar qualeso, on uzas lo, p.e. lo bona, lo vera, lo blanka. Anke on povas uzar lo quale pronomo qua referas a la kontenajo di frazo, ma ne kozo, p.e. Prenez ica pomo, me volas lo. (Lo referas a «prenez», ne «pomo»
  2. Nedefinita artiklo ne existas en Ido. On kredas ke la vorto ipsa suficas. Tamen on povas uzar un se la quanteso esas importanta.
A 6.  Substantivo
  1. Omna substantivo havas en singularo la finalo o.
    En pluralo la finalo esas i.
  2. Ido havas teorie nur un kazo qua montras specala finalo nome la nominativo; nam l'akuzativo, la rekta komplemento di la verbo, bezonas generale nula altra finalo.
  3. Or plura altra lingui dicernas 4 kazi di la deklino rispektive adminime savas dicernar; ni citas la genitivo qua karakterizesas per prepozo di la prepoziciono di. La dativo montresas per la prepoziciono ad (od a).

[Pag. 5]

Do yen la tota deklino di substantivo:

           Singularo            Pluralo
Nominativo
Genitivo
Dativo
Akuzativo		 patro
di patro
a patro
patro		 la patro
di la patro
a la patro
la patro		   patri
di patri
a patri
patri		 la patri
di la patri
a la patri
patri

A 7.  Adjektivo
  1. Omna adjektivo havas la finalo a.
  2. Ol ne varias, p.e. di bona amiko, a la verda arbori.
  3. Pro ke la pozeso di la adjektivo esas variebla che diversa lingui, Ido kustume pozas kurta adjektivi avan la substantivo ma longa adjektivi dope, p.e. povra puero; puero inteligenta. Tamen ta regulo ne esas rigoroza postulo.

B 1.  Personala pronomo
La vorto persono esas takaze termino por nomizar la kazo di la verbo. Do ni havas:
1ma persono di singularo:   me
2ma persono di singularo:   vu o tu
3ma persono di singularo:   me		 di pluralo:   ni
di pluralo:   vi
di pluralo:   li

Tre utila pronomo esas lu qua on povas uzar vice il od el, specale se la genro esas nekonocata o sensignifika.

On uzas tu tre rare e nur en konverso kun familiara personi. La kazi di pronomi esas la sama kam substantivi, t.e. per prepozicioni di ed ad (o a).


C 1.  Verbo
Infinitivo
Existas tri finali, por prezento, pasinta, e futuro.
Finalo di la prezento:
Finalo di la pasinta:
Finalo di la futuro:		 ar
ir
or

Simpla tempi
Itere ni uzas la sama vokali por tempo.
Finalo di la prezento:
Finalo di la pasinta:
Finalo di la futuro:		 as
is
os

La verbo esas nechanjebla relate omna tri personi di la singularo e pluralo,
p.e. me lernas, vu lernis, el lernos, ni lernas, vi lernis, li lernos.


E.  Prepozicioni
  1. La prepozicioni havas la dependanta objekto dop su e senecepte kun nominativo.
  2. Omna prepozicioni (ecepte ye) havas tote preciza, fixa signifiko.
  3. Ma on povas kelkafoye selektar inter la prepozicioni qui esas uzenda; nam kelki de li esas parenta. Do l'un prepoziciono povas segun cirkonstanci substitucar l'altra; la senco di la frazo esas ya modifikata ma kelkafoye preske neperceptebla.
  4. Omna prepozicioni povas uzesar anke en frazi kun figurala senco se la logiko permisas ito.

[Pag. 6]

Ni nun montras la uzado di diversa prepozicioni.


E 1.  segun – referas
  1. irga kozo o persono qua justigas ulu tale agar o procedar, respektive trakteso.
    Exempli
    • Segun bezono uzar.
    • Segun opiniono di la ortodoxi.
    • Tarifo segun la cirkonstanci.
    • Segun la statuti.
    • Konocar segun deskripto.
    • Segun anciena superstico.
    • Agar segun la proverbo.
    • Sucesar segun deziro.
    • Punisar segun merito.
    • Frizar segun la anciena modo.
    • Segun l'enunco di la kuracisto.
  2. la sinso di lineo o rektajo di irga kozo o loko.
    Exempli
    • Sendar segun (per) la rekta marvoyo.
    • La domi segun la trancheo.
    • Promenar segun la bordo di la lago.

E 2.  malgre  –  esas ulagrade la kontreajo di «segun» e referas ofte ulo qua esas konvenanta o kapabla interdiktar. Se «segun» alegas positiva argumento o suceso, «malgre» alegas negativa.
Exempli

E 3.  por  –  ligas nociono qua esas konvenanta, oportuna, anke nur relatanta ad altro, kun ita nociono (ad, di, pri, pro, ye).
Exempli

F.  Konjuncioni di la chefa e dependanta frazi

F 1.  ed (e)  –  kunligas singla vorti e frazi, prefere samspeca e samvaloranta.

Exempli

F 2.  ke  –  introduktas dependanta frazo qua esas simpla kompenso por ula vorto, ne expresita en la chefa frazo, prefere por la rekta komplemento.
Exempli

[Pag. 7]


G.  Vortifado per afixi (prefixi e sufixi)
Omna afixo modifikas ed altrigas la senco o signifiko di la radiko, ma nur en ita relato qua expresesas per la respektiva afixo.

 

G 1.   -ino  – karakterizas la femina sexuo, sive pri homi sive pri animali.
  -ulo  – egale karakterizas la maskula sexuo

Notez ke Ido traktas la nomi di vivanti quale sengenra. Nur se necesa on uzas la afixi supre. Tre poka vorti en Ido havas diferanta maskula e femina formo, p.e. patro (maskula) e matro (femina).
Exempli
      –  De kato ni havas katino o katulo, hundo donas hundino o hundulo.
Kustume la sexuala afixi ne ofte esas bezonata.
 
G 2.  ge-  – uzesas por expresar la du sexui (maskula e femina) en un vorto.
Exempli
      –  gefrati = fratulo + fratino, gespozi = spozulo + spozino.
Ma:  patro + matro = genitori.
 
G 3.  -ilo  – Kande on adjuntas -ilo a verbala radiko, la nova vorto signifikas la instrumento od utensilo per qua on facas ito quon la verbo expresas; on uzas -ilo nur relate konkreta kozi.
Exempli
absorbilo, apogilo, balayilo, barilo, brosilo, cinematografilo, cizilo, drashilo, envelopilo, falchilo, filtrilo, flugilo, fosilo, frotilo, funelilo, hakilo, hektografilo, izolilo, klefilo, klozilo, komutilo, kobrilo, ligilo, limilo, lokilo, maskilo, mezurilo, prezervilo, pumpilo, rabotilo, razilo, reflektilo, remilo, remediilo, rezonilo, riglilo, segilo, separilo, shirmilo, shovelilo, siflilo, siglilo, sketilo, skrapilo, skultilo, sondilo, stampilo, stimulilo, stopilo, suflilo, tegilo, telefonilo, telegrafilo, tenilo, texilo, tondilo, transformilo, trikotilo, turnilo, vekigilo, ventolilo, vishilo.
[Notez:  Certena generala instrumenti anke havas partikulara exempli: konseque shirmili anke havas parapluvo o parasolo. Ultre, pro moderna teknologio, ni ofte havas nova instrumenti.]
 
Exerco 1
  1. Il kredas ke il aquiros multa adepti por nia linguo.
  2. Ni riproduktas la texto por la lernanti.
  3. La matro esperas ke la supo esas segun gusto di la kuzino.
  4. Segun l'afirmo di la siorino L., la vizito di la gefianci ne esos agreabla a la genitori di la siorulo M.
  5. Malgre la bela vetero el ne promenis.
  6. Vi judikis la viro segun la profesiono; ni judikis il segun la savo o povo.
  7. Vu vidos la lago alonge la tota extenso.
  8. Segun deziro e demando di la princino la homi facas la provo.
  9. La fratulo donas a me sukro por la kafeo, e la fratino blanka pano.
  10. La linguo esas a ni moyeno por la skopo.
  11. La bovino kuris segun la rivero.
  12. Ibe esas la hakilo; me adportas ol a vu.
  13. La spozino remarkis ke la infanti promenis alonge la foresto.
  14. La jurnali raportas ke, segun kompreno di la advokato N., il ganos la proceso, e ke la publika opiniono kondamnas la cinika konduto di la vulgara postulo di la plendanto.