[Pag. 8]

2ma Leciono

A 8.  Questionala frazo
Omna questionala frazo, sive chefa frazo, sive dependanta frazo, introduktas
  1. per questionala pronomo, o
  2. per la questionala partiklo, kad (ka)
Exempli

A 9.  Afirmivo e negivo
Korespondante a questiono la izolita afirmivo esas  Yes!, la izolita negivo esas  No!  La negivo kunligita kun vorto en frao esas  ne, e pozesas avan la negenda vorto.
Exempli

A 10.  Akuzativo (La rekta komplemento)
Generale l'akuzativo pozesas dop la subjekto di la frazo, e ne havas specala finalo. Ma on povas karakterizar ol per adjuntar la litero n por igar la frazo segun cirkonstanci plu klara.
Absolute oportas adjuntar la finalo n se l'akuzativo esas avan la subjekto di la frazo; ita kazon on nomizas inversigo. On pozas l'akuzativo avan la subjekto nur se ito esas absolute necesa o por efektigar aparta efekto.

Exempli

A 11.  Nombri

Kardinala
Ti esas:
  • zero = 0
  • un = 1
  • du = 2
  • tri = 3
  • quar = 4
  • kin = 5
  • sis = 6
  • sep = 7
  • ok = 8
  • non = 9
  • dek = 10
  • dek-e-un = 11
  • dek-e-du = 12
  • dek-e-tri = 13
  • dek-e-quar = 14, edc.
  • duadek = 20
  • triadek = 30, edc.
  • cent = 100
  • duacent = 200, edc.
  • mil = 1,000
  • milion = 1,000,000
  • miliard = 1,000,000,000
  • bilion = milion milion (1,000,000,000,000)
Exempli Kun granda nombri quala la lasta exemplo, on povas enuncar la sucendanta cifri: sep-ok-sis-tri-du-zero-non.

Ordinala
Obtenesas soldante a la kardinala nombri la sufixo -esm- e la desinenci a, o, e segun besono.
Exempli

B 2.  Reflektiva pronomo
Por la 1ma o 2ma persono, on uzas la sama pronomo (do: me, ni, vu, tu, vi) dum ke por la 3ma persono on havas specala formo, nome su. Ol recevas nultempe la finalo di l'akuzativo e pozesas generale dop la verbo, ma anke avan ita.
 


[Pag. 9]

Exempli

B 3.  Questionala pronomo
Noto:  La sama reguli, qui valoras por la questional pronomo, valoras anke por l'altra originala pronomi.

  1. quo uzesas se la questiono relatas ne ja determinata objekto o tota frazo, do la formo kun o ne dependas de ula individuo o kozo ed esas substantiva nociono.
  2. qua relatas irga objekto (individuo o kozo); on uzas la formo kun a quale substantiva od adjektiva nociono, do «qua» povas formacar la pluralo «qui» ed anke recevas la finalo «n», do formacas quan e quin, ma nur se la pronomo remplasas la substantivo.
Exempli

B 4.  Relativa pronomo
Por ta valoras la sama formi e regulo quale por la questionala pronomi.

Exempli

C 3.  Imperativo ed optativo
La finalo esas -ez por singularo e pluralo.
Kande on uzas l'imperativa formo kun pronomo o substantivo, generale l'imperativo divenas optativo. Ma l'imperativo ed optativo diferas plu per la eventual acentizo kam per la formo. Anke, la finalo -ez indikas la volativo; takaze la verbo expresas intenco o deziro o skopo vizata.

Exempli


[Pag. 10]

C 4.  Kondicionalo di la prezento
La finalo esas us; on uzas la kondicionalo se on intencas ideo qua ne esas fakto, ma nur eventuale posibla o nur supozo, dependanta de ula evento.

Exempli

C 5.  Helpanta verbo
Quale helpanta verbo servas la verbo esar; ma ol esas anke originala verbo.
 

D.  Adverbo
L'originala adverbi ne havas specala finalo. La derivita adverbi havas la finalo -e. On uzas l'adverbo en Ido plu ofte kam en mult altra nacionala lingui, nam on remplasas ofte ed oportune ula expresuro kun prepoziciono. Adverbo trovesas apud verbo, adjektivo od altra adverbo ma nultempe nemediate apud substantivo.

Exempli

D 1.  Adverbo derivita de la adjektivo
Precipue on ofte bezonas sequanta adverbi:
absolute, bone, certe, cetere, deslaute, diverse, eventuale, extreme, facile, fixe, freque, infalible, interne, konfidence, laute, lore, nove, parole, partikulare, posible, precipue, probable, proxime, recente, reciproke, respektive, sat(e), sole, solidare, spontane, strikte, vane, vere, volunte.

E 4.  pro  –  montras la motivo o kauzo di l'ago o stando. precipue netransitiva e reflektiva verbi postulas tre ofte la prepoziciono «pro» (o kelkatempe «por» o «pri»).
Exempli

E 5.  pri  –  esas la prepoziciono qua relatas opiniono, judiko, koncerno e simila objekti (kelkatempe on anke povas uzar «pro» o «di»).
Exempli
  • Joyar pri (pro) informo.
  • pavorar pri (pro) malico.
  • Diskursar pri temo.
  • Responsar pri ilua agi.
  • Decidar pri acepto.
  • Konferar pri stando.
  • Informar pri departo.
  • Ridar pri (pro) deshabileso.
  • Indignar pri (pro) hezito.
  • Konsulto pri maladeso.
  • Sorgar pri (pro) konduto.
  • Indiferenta pri religio.
  • Fiero pri (pro) lua edukeso.
  • Sincera pri la povo.
  • Instrukto pri (di) matematiko.
  • Literaturo pri (di) alkoholismo.
  • Superstico pri departar dum venerdio.
  • Statistiko pri klubi.
  • Renunco pri la yuro.
  • Pretendo pri la kapitalo.
  • Nociono pri plezuro.
  • Raportanto pri (di) desfortuno.
  • Sekreto pri (di) deveno.
  • Timo pri posibla danjero.
  • Profesoro pri (di) arto.


[Pag. 11]

E 6.  sen  –  signifikas nehavo od absenteso; sen esas la kontreajo di kun.

Exempli

F 3.  Infinitivo
Provizore on memorez nur yena regulo: La nura infinitivo sen prepoziciono remplasas dependanta frazo kun la konjunciono ke; la chefa e dependanta frazo havas la sama subjekto e la dependanta frazo remplasas generale la rekta komplemento di la verbo en la chefa frazo.
Exempli

Ma maxim ofte l'infinitivo havas avane ta prepoziciono qua maxim klare montras la relato inter la korespondanta frazo e la infinitivo. La maxim frequa prepoziciono apud l'infinitov esas por ed expresas ula intenco o skopo; respektive la ideo expresita da infinitivo kun por esas kauzo o motivo o skopo di ula vorto di la korespondanta frazo.

Exempli

F 4.  por ke
Same ke l'infinitivo anke la konjunciono ke juntesas kun diversa prepozicioni, e la sama reguli valoras hike kam por l'infinitivo kun prepoziciono. La maxim frequa junteso esas anke hike por ke. Ol expresas la sama ideo kam «por kun infinitivo» ed uzesas vice ita:
  1. se la subjekto di la chefa frazo e di la dependanta frazo esas diversa.
  2. se por ke facas la frazo plu klara e komprenebla.
Por ke postulas preske sempre la finalo -ez di la verbo.

Exempli


[Pag. 12]

F 5.  se  – introduktas dependanta frazo qua kontenas kondiciono, supozo, presupozo o similo.

Exemplo

G 4.  des-  – uzesas por transformar la nociono di la originala vorto ad olua kontreajo; la nova vorto esas kontrasto a la originala vorto, ne nur negita. On uzas ol preske nur en familiara vorti, e plue oportas konsiderar ke la nacionala lingui posedas ofte aparta vorto kun altra radiko vice nia simpla vortifuro.
Apta aparta vorti on trovas en rektanguloza kramponi [...]

Exempli
Radiko
  1. Verbo:  desaparar, desbendikar, desengajar, desfaldar, desfrostar, deshonorar, desinfektar, desjoyar, desklefagar, deskolektar [dispersar], deskompostar, deskon­kordar, deskovrar, deskreskar [diminutar], deskrochar, deslaudar [blamar], deslevar [basigar, abasar, sinkar], desligar, desmuntar, desordinar, despendar, desplezar, desprosperar, desqualifikar, dessiglar, dessparar, dessalizar, dessolvar.
  2. Adjektivo:  desbona [mala], deschasta, desdensa, desegoista [jeneroza], desfacila, desfiera, desgaya, desglata, desgranda [mikra], desgrosa [tenua], deshabila, deshonesta, deskara, desklara, deskontenta, deslarja [streta], deslauta, deslibera, deslonga [kurta], desmulta [poka], desnobla, desnova [anciena], despia, desprofunda, despura, desquieta, desrapida [lenta], desricha [povra], dessaja, dessimpla [komplex], dessobra, dessovaja, dessuperba, destranquila, desutila, desvarma [kolda], desvasta, desyuna [olda], desyusta.
  3. Substantivo (rare):  desavantajo, desfortuno, deskurajo, desneto, desvigoro.

G 5.  ne-  – Da la prefixo ne- la nociono esas negata. On konsiderez ke ta vortifuro esas speco de nova nociono dum ke la negativo ne aparte avan vorto indikas nur ke la nociono simple negesas, ma pro to la radiko ne altrigesas relate signifiko e senco.

Dum ke la negivo ne nur esas unesma grado di negar, la prefixo ne- plufortigante la nego altrigas la senco di la radiko en speco de simpla kontreajo, e fine la prefixo des- ne nur esas plufortiganta nego, ma rekta radikala kontrasto, do nuligo di l'originala senco.

Exerco
  1. Il salutis ne afable ma tamen ne neafable dum ke il regardis me tre desafable.
  2. Ne bendikar l'infanti esas eventuale exkuzebla, mem morala. Nebendikar (to esas dezirar poke mala prospero e suceso) esas nemorala ma tamen eventuale exkuzebla dum ke desbendikar sua propra infanti esas absolute neexkuzebla e nepardonebla. To esas simple desmorala.


[Pag. 13]

Exempli
Radiko
  1. Adjektivo:  necerta, nefixa, nekomoda, nekompleta, nemorala, neordinara, neperfekta, nepara, neposibla, nepotenta, nerekta, neutila, nevalida, nemediata.
  2. Verbo (rare):  neaudar, netrovar, nevidar.
  3. Substantivo (rare):  nemediato, nedependo, negratitudo, nesavo.

G 6.  -isto  – formacas nociono (nur persono) qua expresas:
  1. Ke ta persono havas a la radiko relato di profesiono o mestiero.
    Exempli
      Radiko
    1. Substantivo:  aferisto, aktisto, arkivisto, artisto, bankisto, barbisto, botisto, butikisto, dentisto, doganisto, farmisto, felisto, flutisto, forestisto, gardenisto, gondolisto, horlojisto, jurnalisto, juvelisto, kontoristo, mashinisto, taxiisto.
    2. Verbo:  bakisto, bindisto, brokantisto, buchisto, chasisto, dresisto, duktisto, editisto, entraprezisto, exekutisto, fabrikisto, falchisto, forjisto, fotografisto, grabisto, jonglisto, judikisto, kantisto, kolektisto, konsilisto, kontrolisto.
  2. Ke ta persono okupas su reguloze o kustumale pri la ideo, expresita en la radiko, ma lu ne havas specale to quale profesiono o mestiero salariizita. Ta inkluzas persono qua esas partisano di ula sistemo o doktrino.
    Exempli
    Radiko
    1. Substantivo:  anarkiisto, biografisto, botanikisto, ciencisto, deisto, dramatisto, ekonomisto, evangeliisto, farmaciistio, fetishisto, financisto, grenadisto, humoristo, idolisto, ironiistio, kapitalisto, kavalisto, metodisto.
    2. Verbo:  amisto, auguristo, difamisto, divenisto, fantaziisto, furtisto, gimnastikisto, guatisto, kalumnisto.
    3. Adjektivo:  feministo, humanisto, klerikisto, komunisto, realisto, solisto.
Exerco 2
  1. Pro la granda valoro quan la trezori havas, la bankisto extreme vigilas pri li por eventuale ne devar kompensar lia valoro. Cetere il asekuris li pri furto.
  2. La judikisto gratulas la policisto pro la kurajo e precipue pro la ruzo quan il uzis por arestar la malfamoza anarkiisto.
  3. Livez sen hezito la salono por ke vi ne koaktez me partikulare explikar ta desagreabla procedo!
  4. Ka vu hungras? No sioro! Me esas sen hungro; me bezonas ripozar pro intensa laboro.
  5. Se la nova chambristo ne akomodus su a la prezenta cirkomstanci, la chefo certe desengajus il.
  6. La akushistino ne povis retenar su parolar itere pri la desfortuno quon me extreme regretas aparte pro eventuale neagreabla konsequo por vu.
  7. Kar amiko, konsolez vu! Me montros me sat forta e prudenta por impedar eventuala akuzo quan me cetere ne timas. Vu kredas ke ta posibla evento ne nocos vu! No, probable ne!
  8. La eventuala procesuro infalible demonstrus ke me esas sen kulpo pri la trista acidento, respektive fato. Vere, me ne expozis me frivole a la grava danjero ke me riskas la vivo di la yuna matro pro la operaco.