Polonia

Ido - język przyjaźni

Witamy na naszej stronie. Zapraszamy zapoznać się z międzynarodowym językiem Ido. Europa przeżywa integrację. Została wprowadzona wspólna waluta. Na pewno bardzo przydał by się wspólny język. Taki język już istnieje.

Ale dlaczego właśnie ten? O tym możesz dowiedzieć się na tej stronie. Zapraszamy!

Międzynarodowy język Ido - zarys ogólny

Wspaniale byłoby, jeśli moglibyśmy rozmawiać lub korespondować z ludźmi z innych krajów z taką samą łatwością jak ze swymi rodakami. Niestety, bariera językowa bardzo to utrudnia, nieraz wręcz uniemożliwia.

Jednym z rozwiązań tego problemu byłoby nauczenie się przez wszystkich np. języka angielskiego (oprócz tych, dla których jest on ojczystym). Owszem, wśród innych języków angielski jest najbardziej rozpowszechniony, ale żeby nauczyć się go na możliwym poziomie, trzeba poświęcić sporo czasu i pracy. Tak naprawdę, to nie jest on rozpowszechniony tak szeroko, jak się uważa. Nawet nie każdy Europejczyk umie po angielsku. Poza tym języka angielskiego nie można uważać za całkiem neutralny, skoro w niektórych krajach jest on językiem nacjonalnym albo państwowym. Owszem, rozwiązanie problemu: „żeby wszyscy nauczyli się angielskiego” jest bardziej atrakcyjne dla tych, dla których jest on ojczystym. Wątpliwą sprawą jest, żeby to rozwiązanie było równie atrakcyjne np. dla Francuzów.

Ostatecznie w ONZ przyjęto pięć oficjalnych języków, a w UNESCO - osiem. W Unii Europejskiej jest tyle samo języków roboczych. Wobec tego bezsensownie marnuje się na tłumaczenia bardzo dużo sił i pieniędzy. Mimo, że w UE dominują angielski i francuski, ostatnio Niemcy zaczęli wymagać szerszego wykorzystania także ich języka.

Jeżeli jako międzynarodowy byłby wykorzystywany jeden z języków nacjonalnych, to dałoby olbrzymią polityczną i kulturalną przewagę temu krajowi albo grupie krajów, dla mieszkańców których ten język jest ojczysty. Dlatego takie rozwiązanie często odrzucają mieszkańcy innych krajów, chociaż języka francuskiego jako oficjalnego używa jeszcze Światowa Unia Pocztowa.

Wyjściem z takiej sytuacji może być wykorzystywanie specjalnie opracowanego języka międzynarodowego , takiego jak Esperanto lub Ido. Taki język nie pretenduje do tego, żeby zastąpić języki naturalne , byłoby to zwykłym barbarzyństwem. Mógłby on służyć jako "most" dla ludzi , którzy nie mogliby porozumieć się innymi sposobami. Tak oto pojawia się możliwość pójścia do siebie nawzajem i spotkania się w połowie drogi , na "neutralnym terenie", w rezultacie czego żadna ze stron nie ma jednostronnej, niesprawiedliwej przewagi.

Jednak taki neutralny język nie powinien być za bardzo sztuczny. Najlepiej, żeby jego słownictwo wzięto z istniejących języków nacjonalnych, z których wiele już ma mnóstwo wspólnych słów, chociaż z pewnymi różnicami w wymowie i pisowni. Gramatyka tego języka ma być na tyle prosta, na ile jest to możliwe, bez tych wszystkich niezliczonych wyjątków i zwrotów idiomatycznych, z powodu których studiowanie języków nacjonalnych zazwyczaj staje się prawdziwym koszmarem.

Idea ta inspirowała wielu ludzi, wśród których trzeba wymienić pastora Schleyera - twórcę Volapüka i doktora Zamenhofa - twórcę Esperanta, języka, od którego narodzin minęło ponad 120 lat i który po dziś dzień pozostaje najbardziej popularnym wśród języków tego typu.

W rezultacie doświadczenia nabytego w procesie praktycznego wykorzystania Esperanta ( i innych podobnych języków ) wynikła propozycja wprowadzenia w Esperanto niektórych udoskonaleń.

Tak np. według postulatów gramatycznych Zamenhofa przymiotniki w Esperanto powinny zgadzać się w liczbie i przypadku z rzeczownikami, które określają. Przez to dla przymiotników istnieją cztery możliwe zakończenia. Nie ma żadnej realnej potrzeby wprowadzać takiego utrudnienia. Pokazuje to przykład takich języków ,jak angielski i węgierski, w których przymiotniki mają niezmienną formę - i nic. W końcu nawet Zamenhof to przyznał, lecz mimo to postulaty gramatyczne Esperanta pozostały z różnych przyczyn bez zmian.

Te i inne podobne udoskonalenia zrealizowano w języku Ido, który był opracowany przez komitet naukowców i lingwistów. Wśród członków tego komitetu byli m. i.: lingwista z Danii - profesor Otto Jespersen i francuski matematyk i filozof -Louis Couturat. Oni wykorzystali najlepsze cechy Esperanta i innego sztucznego języka Idiom Neutral, dodali dalsze ulepszenia i w rezultacie stworzyli język, który pośród istniejących w świecie jest jednym z najlżejszych do nauki, a jednocześnie zapewnia maksymalną precyzję i klarowność wyrażania się.

Inne udoskonalenie, które jest logicznym i wygodnym, dotyczy słów, określających ludzi i zwierzęta (takich jak "aktor" lub "lew"). W Esperanto takie słowa najczęściej oznaczają istoty płci męskiej, a odpowiednie określenia dla istot płci żeńskiej tworzone są przez dodanie przyrostka "-in". Rozwiązanie alternatywne, które Zamenhof wreszcie uznał bardziej odpowiednim, lecz niestety nie zrealizował w Esperanto polega na tym, żeby uczynić takie słowa neutralnymi (jak "pilot" lub "profesor" w języku polskim) i potem przy pomocy odpowiednich przyrostków symetrycznie tworzyć od nich słowa określające istoty płci męskiej i żeńskiej.

W Ido także korzystny jest zaimek o znaczeniu "on/ona" i z którego można korzystać w przypadkach, gdy płeć osoby określanej nie jest istotna lub nieznana. Podobny zaimek przydałby się i w języku polskim, żeby nie trzeba było mówić czy pisać "on czy ona" lub "on/ona" itd.

W taki sposób w Ido były zrealizowane te i inne udoskonalenia. Język, który powstał w taki sposób preferuje prawie każdy, kto jednakowo dobrze zapoznał się z tymi dwoma półsztucznymi językami (lub raczej dialektami), które pod innym względem są sobie dość bliskie (i obydwa uosabiają realizację idei wysuniętych przez Schleyera i szczególnie przez Zamenhofa).

Niewątpliwie dzięki ruchowi esperantskiemu i entuzjazmowi Esperantystów idea neutralnego języka międzynarodowego stała się stosunkowo szeroko znana. Mimo popularności Esperanta i dosyć łatwej jego nauki, niektóre jego cechy, takie jak szczególne litery ze znakami diakrytycznymi i niepotrzebne gramatyczne komplikacje odwróciły od niego wielu ludzi, których przyciąga jednak sama idea, którą wciela Esperanto. Każdy, kto doświadczył korzystania z Ida, upewnił się jak wygodnie jest koncentrować się na tym, co chce powiedzieć bez potrzeby gramatycznego główkowania.

Ale dosyć teoretycznych rozważań! Jak wyglądają sprawy w życiu realnym? W wielu krajach odbywały się międzynarodowe przedsięwzięcia i spotkania ludzi mówiących w Ido (w Polsce w 1998) i one niezmiennie demonstrowały, że idea naprawdę działa w praktyce.

Istnieje wiele publikacji w Ido i o Ido w tym słowniki i podręczniki dla ludzi różnych nacji od Szwedów do Japończyków. W Ido istnieje nawet nieoczekiwanie duża ilość utworów poetyckich. Cały nowy świat jest gotów otworzyć się przed tymi, którzy gotowi są poświęcić trochę pracy, żeby nauczyć się rozumieć ten wspaniały język.

Owszem, uczenie się i korzystanie z nowego języka jest dosyć ciekawym hobby, lecz jest to także droga do pełniejszego poznania świata, w którym żyjemy.

Tradukis Vlado Yakovenko

JAK DZIAŁA IDO

Międzynarodowe współzrozumienie

Idea języka międzynarodowego polega na tym, by dać możliwość porozumiewania się ludziom nie posiadającym wspólnego języka. Język Ido był opracowany przez lingwistów-naukowców w ciągu kilku lat. Jest najpraktyczniejszym ze wszystkich języków sztucznych i wygoda używania go była wielokrotnie demonstrowana, tak w piśmiennictwie jak i w mówieniu. Książki o Ido i w Ido były wydane w wielu krajach, lecz niewiele ludzi o tym wie. Dlatego zadanie nasze polega na tym, żeby pokazać jak wygodnym jest ten język. Jak w większości najlepszych wynalazków jego główną zaletą jest prostota. Ido jest dużo prostszy niż jakikolwiek język nacjonalny, dlatego, jeśli dwie osoby z różnych krajów zechcą się go uczyć, zużyją znacznie mniej czasu i wysiłku, niż gdyby uczyły się ojczystego języka współrozmówcy. Ido to jest rozwiązanie problemu, które jeszcze czeka na swój czas. Łamie on bariery językowe, przeszkadzające porozumiewaniu się między narodami.

Proponujemy zapoznać się z niektórymi szczegółami Ida i odkryć dla siebie część "sekretów" jego zadziwiającej prostoty.

S Ł O W A

Słownictwo Ida składa się ze słów zapożyczonych z głównych języków europejskich: angielskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego, rosyjskiego, hiszpańskiego i polskiego, co znaczy, że pośrednio jest związany z łaciną. Nieraz słowa mające jednakowe znaczenie są bardzo podobne w większości wymienionych języków i przez to całkiem łatwo jest wybrać wspólną formę. W innych przypadkach wybór nie jest na tyle ewidentny, ale zwykle przyjmuje się formę wspólną dla większości języków.

Oto parę słów z Ida dla porównania z ich odpowiednikami (mających podobną formę) w innych językach.

• banko - A: bank; F: banque; N: Bank; W: banca; R: bank; H: banco; P: bank,
• bona - A: good(ale jest spokrewnione "bonus"); F: bon; W: buono; H: bueno; P: dobry,
• donar - A: give(ale jest spokrewnione "donor"); F: donner; W: donare; H: dar; P: dawać
• filtrar - A: to filter; F: filtrer; N: filtriren; W: filtrare; R: filtrować; H: filtrar; P: filtrować,
• gardeno - A: garden; F: jardin; N: Garten; W: giardino; H: jardin,
• kavalo - A: horse( jest spokrevnione "cavalry"); F: cheval; W: cavallo; H: cavalo, P: koń
• maro - A: sea(spokrewnione "marine"); F: mer; N: Meer; W: mare; R: morie; H: mar; P: morze
• naciono - A: nation; F: nation; N: Nation; W: nazione; R: nacja; H: nacion; P: nacja,
• studiar - A: to study; F: etudier; N: studieren; W: studiare; R: izuzcać(spokrewnione "studient"); H: estudiar; P: studiować,
• yuna - A: young; F: jeune; N: Jung; R: junyj; P: młody(spokrewnione "junak").

W Y M O W A

Ido wykorzystuje 26 liter alfabetu lacińskiego, bez specyficznych liter używanych w niektórych językach. Dlatego w Ido można pisać na komputerze bez najmniejszych przeszkód.

Prawie wszystkie litery wymawia się jak w języku polskim: a-a; b-b; c-c; d-d; e-e; f-f; g-g; h-h; i-i; j-ż; k-k; l-l; m-m; n-n; o-o; p-p; q-ku; r-r; s-s; t-t; u-u; v-w; w-uw; x-ks; y-j; z-z.

Samogłoski "a", "e", "i", "o", "u" wymawia się tak samo jak w języku polskim. Spróbujcie powiedzieć następujące słowa: paco, generaciono, jetar.

Akcent w Ido pada na przedostatnią sylabę, tylko czasowniki nieokreślone (bezokoliczniki) mają akcent na ostatniej sylabie. Litery "c" i "z" przed "i" czyta się jak w polskim przed "j". Przykłady : generaciono(jak generacjono), muri, uniwersala, telefono, exter, multe; klozar(zamykać), pensar(myśleć), dankar(dziękować). Jeśli słowo kończy się samogłoską, przed którą jest "i" lub "u", wtedy te dwie samogłoski uważa się za jedną sylabę. Np.: radio, familio, manuo.

CZĘŚCI MOWY

Ido pomaga słuchającemu aibo czytającemu zrozumieć przynależność słowa. Odbywa się to za pomocą końcuwek, które zazwyczaj wskazują, do jakiej części mowy należy dane słowo. Np. rzeczowniki w liczbie pojedynczej kończą się na "o": kavalo(koń), sukro(cukier), kozo(rzecz), puero(dziecko).

W Ido jest przedimek okrześlony "la" (podobnie jak "the" w angielskim). "La kavalo" znaczy "ten(tamten) koń" tzn. konkretny koń, o którym już coś wiadomo. Rzeczowniki w liczbie mnogiej kończą się na "i": kavali(konie), kozi(rzeczy), pueri(dzieci).

KILKA RZECZOWNIKÓW

Uwaga! Przy niektórych polskich słowach dodane są (w nawiasie) słowa spokrewnione (często pochodzenia łacińskiego), których rdzenie są wykorzystane w Ido.

• amiko - przyjaciel
• animalo - zwierze
• aquo - woda(akwarium)
• batelo - łódż
• butiko - sklep(butik)
• czambro - pokój, pomieszczenie
• dio - dzień, doba
• domo - dom
• dorso - plecy
• floro - kwiatek(florystyka)
• foresto - las
• frukto - owoc
• hundo - pies
• kapo - głowa
• kavalo - koń(kawaleria)
• kozo - rzecz
• libro - książka(exlibris)
• ligno - drewno
• linguo - mowa(lingwista)
• maro - morze(marynarz)
• matro - matka
• mondo - świat
• muro - ściana, mur
• pano - chleb
• patro - ojciec
• peco - kawałek
• pedo - stopa(pedał)
• persono - osoba, persona
• pomo - jabłko
• pordo - drzvi(portal)
• puero - dzicko
• rivero - rzeka
• stulo - krzesło
• sukro - cukier
• tablo - stół
• tempo - czas(tempo)
• urbo - miasto(urbanizacja)
• vespero - wieczór
• vorto - słowo

Przymiotniki mają końcówkę "a": rapida(szybki), plena(pełny), bela(piękny), facila(łatwy). W niektórych przypadkach (np. w wierszach albo przed słowami, które zaczynają się na "a") zakończenie "a" można opuścić: kar amiko(drogi przyjacielu).

KILKA PRZYMIOTNIKÓW

Uwaga! W języku polskim niektóre z podanych słów należą do innych części mowy.

alta - wysoki	multa - mnogie
bela - piękny	nova - nowy
bona - dobry	omna - wszyscy, każdy
dolca - słodki	plena - pełny
dormanta - śpiący	plura - mnogie(pluralizm)
facila - łatwy	poka - nieduży
granda - wielki	rapida - szybki
interesiva - ciekawy, interesujący	reda - czerwony
kelka - kilka	saja - mądry, rozumny
klara - jasny, klarowny	simpla - prosty
kolda - zimny, chłodny	utila - korzystny(utilizacja)
kurta - krótki	varma - ciepły
lauta - głośny	vera - prawdziwy
lenta - wolny	yuna - młody(junak)
mikra - mały(mikroskop)

TWORZYMY ZDANIA

Przymiotnik można umieszczać jak przed rzeczownikiem, znaczenie którego on określa, tak i po nim. Np. "szybkie konie" można powiedzieć "rapida kavali" lub "kavali rapida"; "uniwersalny język" - "universala linguo" lub "linguo universala". Wybierz z listy kilka słów i spróbuj złożyć proste zdania. Jest to dość łatwe: la lenta kavalo; granda flori; libro interesiva; linguo facila; la mikra reda pomi.

SŁOWA DO OPISYWANIA CZYNNOŚCI

Czasowniki(słowa, które przeważnie opisują czyny) mają szczególnie dużo analogów w językach europejskich. Na nieokreśloną formę czasownika(bezokolicznik) wskazuje zakończenie "-ar": vidar(widzieć), pensar(myśleć).

Czas terażniejszy czasowników tworzy się przy pomocy zakończenia "-as". Przykłady : vidas(widzę, widzimy, widzisz, widzicie, widzi, widzą); pensas (myślę, itd.); klozas(zamykam, itd.); la hundo dormas(pies śpi).

KILKA CZASOWNIKÓW

• amar - kochać
• apertar - otwierać
• bezonar - potrzebować
• dankar - dziękować
• divinar - domyślać się
• dormar - spać
• drinkar - pić (drink)
• esar - być
• finar - kończyć
• havar - mieć
• interesar - interesować
• jetar - rzucać
• juntar - (po)łączyć, (z)jednoczyć
• kantar - śpiewać
• kaptar - łapać
• klamar - krzyczeć
• klozar - zamykać
• komencar - zaczynać
• komprenar - rozumieć
• kredar - wierzyć (kredo)
• kurar - biec
• lektar - czytać (lektura)
• ludar - grać
• montrar - wskazywać
• parolar - mówić (parol)
• pendar - wisieć
• pensar - myśleć
• portar - nieść
• povar - móc
• pozar - kłaść
• prenar - bpać
• pulsar - pchać (pulsować)
• questionar - pytać
• savar - wiedzieć
• serczar - szukać
• sidar - siedzieć
• skribar - pisać
• tenar - trzymać
• tirar - ciągnąć
• trovar - znajdovać
• venar - przychodzić
• vendar - sprzedavać
• vidar - widzieć
• vivar - żyć
• volar - chcieć (woleć)

BUDUJEMY ZDANIA

Teraz mamy wystarczająco "cegiełek", żeby budować więcej skomplikowane zdania. Przykłady: sukro esas dolca (cukier jest słodki), puero questionas la matro (dziecko pyta matkę), pomi esas granda (jabłka są wielkie), kavalo esas animalo (koń jest zwierzęciem), kavali esas animali(konie są zwierzętami), mikra hundo kuras en la foresto (mały pies biega w lesie).

Według tych przykładów wymyśl jeszcze parę zdań. W Ido w odróżnieniu od wielu innych języków nie trzeba uzgadniać przymiotników z rzeczownikami, a orzeczenia z podmiotem, dlatego pomyłka jest raczej niemożliwa.

PRZYSŁÓWKI DODAJĄ BARW

Przymiotniki można zamieniać w przysłówki zmieniając zakończenie "a" na "e": rapide(szybko), facile(łatwo), klare(jasno), bele(pięknie). Teraz dodajmy przysłówki do przymiotników i czasowników: vere facila(naprawdę łatwy), parolar laute(mówić głośno), hundi serchas rapide (psy szukają szybko). Jest także kilka przysłówkó, których nie można utworzyć z przymiotników. Np.: hike(tutaj), tre(bardzo), anke(także).

Przy pomocy spójników lączymy części zdania albo słowa e zdaniach. Np.: e ( i), o(czy, czyli), ma(a,ale). Niektóre z nich i inne słowa, takie jak przyimki, podajemy niżej. Te części mowy nie mają specjalnych końcówek.

a(ad) - do; anke - także; ante - przed; apud - około; ca - ten; de - od; di - czyj, czyje, kogo; du - dwa; dum - w czągu; e - i; en - w; exter - na zewnątrz; hike - tutaj; hodie - dzisiaj; ibe - tam; inter - między; ja - już; kam - czym,niż; ke - co(związek); kun - z; la - ; ma - a, ale; min - mniej; ne - nie; no - nie; nun - teraz; nur - tylko; o - czy, czyli; per - przez, za pośrednictwem; plu - więcej; por - dla; pos - po; pri - o; pro - przez(kogo, co), ze względu; proxim - blisko, koło; qua - który; quale - jak; quo - co; se - jeśli, jeżeli; sen - bez; sub - pod; sur - na; ta - tamten, tamta, tamto; til - do; tre - bardzo; tro - za bardzo; tri - trzy; ube - gdzie; un - jeden; yes - tak.

TY, JA I ONI

Zaimki osobowe w Ido nie odmieniają się tak jak w języku polskim. "Me" znaczy "ja" i "mnie", a "ni" znaczy "my" i "nas". W rezultacie trzeba zapamiętać mniej słów. Szczególnie korzystny zaimek "lu" można wykorzystać w przypadkach, kiedy nie chcemy czy nie możemy powiedzieć dokładniej: "il"(on) czy "el"(ona).

me - ja, mnie	ni - my, nas
tu - ty, ciebie; vu - wy(pan, pani), was(pana, panią)	vi - wy(kilka osób), was
lu - on, ona, ono; ol(u) - ono, jego|; il(u) - on, go ;el(u) - ona, ją	li - oni, ich

?? co to est? go, ją, jego

Żeby utworzyć zaimek dzierżawcy należy dodać końcówkę "-a": mea(mój), via(wasz), ilua( jego), elua( jej), olua( jego - rodzaj nijaki), nia(nasz) itd.

Teraz mamy już wystarczająco materiału dla tworzenia barwniejszych zdań:

Me vidas bela batelo sur la maro.

Vua hundo esas tre granda.

Li kuras rapide a la rivero.

Vi povas komprar pano en la urbo.

Me komprenas nun e me trovas, ke Ido es vere simpla.

ROZWÓJ MOWY

Wykorzystując słowa , których nauczyłeś się, możesz stworzyć wiele prostych zdań. Zacznij od zaimków i czasowników układając je po kolei w zdania: me skribas, el skribas;

ni vanas, li venas. Potem spróbuj zrobić to samo z przymiotnikami: granda domo, granda pomi, granda hundo; bela domi, bela animalo, bela kozi. Następnie przechodź do większych zdań :

• Mea amiko venas a nia domo.
• La tablo e la stuli esas en la chambro.
• La maro esas varma nun.
• Olu ne esas kolda.
• La mondo bazonas facila linguo.
• Du personi sidas sur la muro.
• Ni savas, ke ligno esas tre utila.

Podobna zabawa ze słowami jest wspaniałym sposobem rozwoju mowy i upewnieniem się w swojej wiedzy. Przekonasz się niedługo, że Ido jest wyjątkowo prosty.

PRZESZŁOŚĆ I PSZYSZŁOŚĆ

Jak powiedzieć np. "oni przyszli" zamiast "oni przychodzą"? Dla tworzenia czasu przeszłego korzysta się z końcówki "is". Tak więc "li venis" znaczy "oni przyszli", a "li dankis" znaczy "oni dziękowali". Dla czasu przyszłego używa się "os". Wtedy "li venos" znaczy "oni przyjdą", a "li skribos" znaczy "oni napiszą".

W Ido nie ma nieprawidłowych czasowników i dlatego możesz łatwo przetłumaczyć następujące zdania : elu vidis bela flori en la gardeno; vu trovos kelka pano sur la tablo.

Z A K O Ń C Z E N I E

Teraz masz już dobre pojęcie o tym, jak działa Ido i na ile jest on prosty. Był on stworzony w dużym stopniu na osnowie Esperanta(który był wynaleziony wcześniej), ale znacznie udoskonalony. W rezultacie powstał prosty i efektowny język z łatwą wymową, w brzmieniu trochę podobny do włoskiego. Pogłębiając swoją wiedze niedługo będziesz rozumieć w Ido dużo więcej. Ida można nauczyć się za małą część tego czasu, którego potrzeba do nauki jakiegokolwiek obcego języka . Przy pomocy Ido będziesz mógł korespondować z ludźmi z różnych krajów i czytać książki i czasopisma napisane w tym języku. Także możesz uczestniczyć w internetowych forumach ruchu idowskiego.

 IDO  JEST  KLUCZEM,  OTWIERAJĄCYM  DRZWI  DO  WIELKIEGO  ŚWIATA

Tradukita da Vlado e Wanda Yakovenko